Jedan od glavnih razloga za brzi uspon osmanske države od malog anadolskog begluka do carstva koje se prostire na tri kontinenta bilo je uključivanje pokorenih elita i dinastija u vladajuću državnu nomenklaturu. Ovaj ključni imperijalni koncept, primenjivan na više različitih nivoa tokom dugovekovne istorije Osmanskog carstva, biće preispitan u okviru projekta NOBILITY.
U nauci je do sada utvrđeno da su brojni pripadnici vizantijske i balkanske aristokratije zauzimali važne položaje na sultanovom dvoru i u provinciji, čak i one najviše. Značajan deo hrišćanskog visokog i srednjeg plemstva na Balkanu bio je uključen u osmanski vojni sistem putem korišćenja timara. Tokom 15. veka hrišćani su u proseku činili 20% ukupnog broja timarnika na ovom prostoru. Uprkos toj činjenici, u srpskoj naučnoj javnosti, a posebno među širom publikom, i dalje vlada narativ da je većina srpskog plemstva poginula u borbama sa Turcima, dok su oni koji su preživeli, pobegli severno od Save i Dunava gde su nastavili da pružaju otpor stupivši u službu ugarskog kralja. Projekat NOBILITY ima za cilj da preispita ovu teoriju, kao i onu prema kojoj je nova srpska elita formirana tek decenijama nakon osmanskog osvajanja iz redova lokalnih vođa niskog porekla, a ne kao nastavak srednjovekovne elite.
Naš pristup temelji se na stavu da srednjovekovno srpsko plemstvo nije uništeno u borbama s Turcima Osmanlijama; ono je inkorporirano u osmanski državni aparat i vremenom je transformisano u ranonovovekovnu elitu plemenitog ali i neplemenitog porekla. Cilj projekta je da ispita sposobnost prilagođavanja srpskog srednjovekovnog plemstva na novouspostavljenu nehrišćansku vlast i načine na koje je ono uspelo da sačuva svoj položaj. Istraživanje će, stoga, biti usmereno na nekoliko pitanja:
- Koliko je pripadnika srpskog plemstva stupilo u osmansku vojnu službu u rangu spahija – vitezova konjanika koji raspolažu timarom? Do kada su predstavljali značajan broj u osmanskoj vojsci? Kako su promene osmanske imperijalne politike, naročito one u vezi s preispitivanjem sunitske ortodoksije i, uopšte stava islama prema drugim religijama, uticale na njihov položaj, kao i na samo značenje termina ‘spahija’ u srpskom jeziku tog doba?
- Koliko je bilo muškaraca i žena, poreklom iz plemenitih srpskih porodica, koji su postali članovi osmanskog dvora u 15. veku? Na osnovu kojih kriterijuma procenjujemo uticaj i moć koje su imali u ovom dinamičnom, multijezičkom i multietničkom političkom i kulturnom okruženju? Da li su i do kog vremena oni bili samo više ili manje dobrovoljni politički posrednici u procesu osmanskog preuzimanja zemalja kojima su nekada njihove porodice upravljale? Ili su to bili ljudi čije je prisustvo na dvoru uticalo na kulturna i intelektualna strujanja koja su se širila iz centra osmanske uprave?
- U kojoj meri je plemstvo zadržalo svoju pređašnju finansijsku moć? Da li je i dalje moglo da ima u rukama određene ekonomske resurse? Da li je nova vlast pružala mogućnost domaćim hrišćanima da ulažu novac u profitabilne poslove ili ih je u tome svesno ograničavala? Da li je među srpskim preduzetnicima bilo pripadnika tankog buržoaskog sloja neplemenitog porekla koji se počeo formirati u srpskim zemljama krajem 14. i početkom 15. veka ili pripadnika bogatog seljaštva?
- Šta se može zaključiti o identitetu pravoslavnog hrišćanskog plemstva u osmanskoj Srbiji a na temelju materijalnih oznaka njihovog statusa – dvorova, odevanja, zadužbina? Da li je na visoke slojeve srpskog društva uticala osmanska kultura i, ako jeste, kako? Da li se njihov način života može uporediti s načinom života provincijalnog plemstva/elita u drugim delovima Carstva ili u Evropi?
- Imajući u vidu da Osmanlije nisu usvojile koncept krvnog plemstva, neophodno je istražiti na koji način se srednjovekovno plemstvo transformisalo u ranonovovekovnu elitu, koja je uključivala društvenu, političku, vojnu, finansijsku i crkvenu elitu s aristokratskim pretenzijama, ali često bez aristokratskog pedigrea. Pitanje je, za koga se smatralo da je plemenitog porekla odnosno elita među pravoslavnim hrišćanima osmanske Srbije u 17. i 18. veku?
Odgovorima na ova pitanja, NOBILITY želi da doprinese boljem razumevanju složene teme osmanskog osvajanja Balkana, koja i dalje izaziva brojne debate u nauci, kao i da unapredi znanja o imperijalnoj politici Osmanskog carstva i njegovom odnosu prema balkanskim hrišćanskim elitama. Takođe, projekat ima za cilj da istakne potrebu za sistematskim proučavanjem osmanskog perioda srpske istorije.